top of page

Compassionate Curiosity

Featured Articles

संवाद साधा, समजून घ्या!

सध्या अनिश्चितता मोठ्या प्रमाणावर आहे. यामुळे ताण किंवा उदासीनता जाणवणं साहजिक आहे. याचं प्रमाण वाढलं तर एखादी व्यक्ती नैराश्याच्या गर्तेत जाण्याची शक्यता असते. म्हणून तुमच्या जवळची व्यक्ती नैराश्यातून जात असेल तर काय करावं याविषयी मानसशास्त्रज्ञ मृण्मयी पाथरेनं सांगितलं आहे.

Image by Vecteezy

मन:स्पंदने : मानसिक आरोग्यावर बोलू काही!

करोना काळात तरुणाईच्या मानसिक आरोग्यावर परिणाम करणाऱ्या अनेक गोष्टी घडल्या. तरीही आपल्यापैकी कित्येक जणांनी केवळ स्वत:लाच नव्हे तर इतरांनासुद्धा मानसिक आधार दिला. ‘मन:स्पंदने’ या सदराच्या निमित्ताने काऊन्सिलिंग सायकॉलॉजिस्ट मृण्मयी पाथरे मानसिक आरोग्याशी संबंधित विविध गोष्टींवर तरुणाईशी संवाद साधणार आहे.

Mental health.jpg

Image by Vecteezy

Image by Vecteezy

मन:स्पंदने : थेरपी आणि बरंच काही

‘ही आजकालची पिढी खूपच सेन्सिटिव्ह आहे, नाही का? आमच्या वेळेस नव्हता का आम्हाला मानसिक त्रास? उगाच आपला लहानसहान गोष्टींचा बागुलबुवा करायचा. आम्हालाही ताणतणाव होतेच की! पण आम्ही नाही गेलो कधी कोणत्या मानसशास्त्रज्ञाकडे.’ आजकाल असे संवाद काही घरांत अजूनही ऐकू येतात. आजही समुपदेशन किंवा थेरपी यांबद्दल आपल्यापैकी बऱ्याच जणांच्या मनात अनेक शंका आणि स्टीरीओटाइप्स आहेत.

मन:स्पंदने : प्रेमाला प्रेमाने पाहू चला...

मेघन आणि मेघना – शिक्षणाच्या निमित्ताने एकाच कॉलेजमध्ये असल्याने त्यांची गाठभेट झाली. पुढे दोघंही नोकरीसाठी पुण्यात आले आणि लिव्ह-इन रिलेशनशिपमध्ये राहू लागले. सोसायटीमधील मंडळींनी आक्षेप घेऊ नये म्हणून दूरची भावंडं आहोत असं सांगून कशीबशी एक जागा भाडय़ाने घेतली. तरीही त्यांच्या शेजारी राहणाऱ्यांच्या तिरक्या नजरांचा सामना त्यांना आजही करावा लागतो.

Love is love.jpg

Image by Vecteezy

मन:स्पंदने : नात्यांतील गेहराईयाँ

दोनेक आठवडय़ांपूर्वी ‘गेहराईयाँ’ हा चित्रपट ओटीटीवर प्रदर्शित झाला. आतापर्यंत आपल्यापैकी काही जणांनी हा चित्रपट कदाचित पाहिला असेल किंवा किमान या चित्रपटाचं विश्लेषण तरी वाचलं/ ऐकलं असेल. कोणत्याही चित्रपटात असतात अशा काही उणिवा आणि बॉलीवूड चित्रपटांतील नेहमीचा मसाला याही चित्रपटात आहेच. मात्र त्याचबरोबर मानसिक आरोग्याचे अनेक संदर्भही आहेत.

मन:स्पंदने : स्त्री कुठे काय करते?

‘‘हॅपी वुमन्स डे! आज तुम्ही कोणीच काही काम करायचं नाही. आज तुम्हाला फक्त आराम करायचा आहे! बाबा आणि मी बघू जेवणाचं काय करायचंय ते. आज तुम्हाला नो काम व्हॉटसोएव्हर!’’ सकाळी उठल्या उठल्या मेघनने त्याच्या ताई, आई आणि आजीला आनंदाने प्लॅन सांगितला. महिला दिनाच्या एका दिवसाच्या सेलिब्रेशनमुळे स्त्रियांचे शारीरिक आणि मानसिक आरोग्याबाबतचे, करिअरच्या संधीबद्दलचे आणि दैनंदिन जीवनातील त्यांच्या सर्वागीण विकासाचे प्रश्न खरंच सुटतील का?

Multitasking woman_edited.jpg

Image by Vecteezy

Image by Dreamstime

मन:स्पंदने: परफेक्शनिस्ट? छे बुवा!

लहानपणापासूनच मैथिली शाळेत अभ्यास, निरनिराळय़ा कला, खेळ अशा सगळय़ाच गोष्टींत पुढे असायची. तिच्यातली विविध कौशल्यं विकसित व्हावीत म्हणून तिचे आई-बाबा तिला चित्रकला, कथ्थक, कराटे, जिम्नॅस्टिक्स अशा निरनिराळय़ा क्लासेसना आवर्जून पाठवायचे. शाळेतील आणि घरातील सगळीच मंडळी तिचं खूप कौतुक करायची. तिच्या यशाची, जिद्दीची, टापटीपपणाची आणि वेळेच्या नियोजनाची उदाहरणं इतर समवयस्क मुलांना नेहमी दिली जायची.

मन:स्पंदने: तुलनेचं संतुलन

तसं पाहायला गेलं तर तुलना करणं हा मानवी स्वभावच आहे. आपण सगळेच कधी ना कधी आपल्यापेक्षा जी व्यक्ती एखाद्या गोष्टीत सरस आहे, तिच्याशी आपली तुलना करतो. कधीकधी या तुलनेमागे आपण कोणत्या गोष्टी सुधारू शकतो याचा अंदाज घेणं, हा प्रामाणिक हेतूही असतो. पण अशा तुलनेमुळे आपल्याला पुढे प्रगती कशी करता येईल यावर भर देण्यापेक्षा आपण कुठे आणि किती कमी पडतो यावरच बहुतेकदा जास्त लक्ष केंद्रित केलं जातं.

Image by Vecteezy

Pregnancy Reveal.jpg

Image by Vecteezy

मन:स्पंदने : गुड न्यूज कधी देताय?

‘काय मग? तुमच्या लग्नाला जवळपास दोन-तीन वर्ष झाली ना? पाळणा हलवण्याचा विचार कधी करताय? वयं वाढायच्या आधी, पटकन निर्णय घेऊन टाका.’ शेजारच्या काकू प्रियाला काळजीपोटी सांगत होत्या. हे ऐकून प्रियाच्या मनात नकारात्मक विचारांचं वादळ सुरू झालं. खरंतर, काही महिन्यांपूर्वी रूटीन चेकअपला गेले असताना प्रणितच्या रिपोर्ट्समध्ये प्रजनन क्षमतेत अडचणी (fertility challenges) आढळून आल्या होत्या. त्यामुळे पुढे काय करायचं हा विचार त्यांना सारखा भेडसावत होता.

मन:स्पंदने: ब्रेकअप के बाद

‘मिहिर, हे काय ऐकतेय मी? तू आणि मनालीने ब्रेकअप केलंस? अरे, आता परवापर्यंत तर चांगलं चाललं होतं की तुमचं! मग, अचानक काय झालं? आजकालची मुलं कसला मागचा-पुढचा विचारच करत नाहीत. बाबा आणि माझ्यात भांडणं होत नाहीत का? प्रेम म्हणजे निव्वळ पोरखेळ वाटतो तुम्हाला. बरं, ब्रेकअप केलं तर केलंस, पण मला सांगायचं तरी होतंस.'

Image by Vecteezy

मन:स्पंदने: मनातील अढी, संवादाला कडी

एकदा आपल्या मनात एखाद्या व्यक्तीबद्दल किंवा प्रसंगाबद्दल नकारात्मक विचार यायला सुरुवात झाले की, अशा विचारांची ट्रेनच्या न संपणाऱ्या डब्यांसारखी एक रांगच लागते. पण अशा नकारात्मक विचारांच्या गर्तेतून बाहेर येण्यासाठी आपल्याला जाणीवपूर्वक प्रयत्न करावे लागतात.

Image by Freepik

मन:स्पंदने: प्राउड टू बी क्वीअर

दरवर्षी जून महिन्यामध्ये क्वीअर कम्युनिटीच्या हक्कांसाठी ‘प्राइड मंथ’ साजरा केला जातो. यंदाच्या ‘प्राइड मंथ’च्या निमित्ताने स्वत:ला एक प्रश्न विचारून पाहू या – समोरच्या व्यक्तीची जात, धर्म, पंथ, जेंडर आयडेंटिटी (gender identity) किंवा लैंगिकता (sexuality) काहीही असो. पण माणसाने माणसाला माणसासारखं वागवणं आणि स्वीकारणं खरंच इतकं अवघड आहे का?

Proud to be queer.jpg

Image by Freepik

Image by Freepik

मन:स्पंदने: लैंगिकता उलगडताना

लैंगिकता हा शब्द ऐकला/ वाचला, तर आपल्याला केवळ शारीरिक आकर्षणच डोळय़ासमोर येतं (कारण, शाळा-कॉलेजमध्ये जर लैंगिक शिक्षण म्हणजेच (sex education) झालं असेल, तर बहुतेकदा हेच शिकवलेलं असतं). पण लैंगिकतेची ही मर्यादित व्याख्या हळूहळू कालबाह्य होत चालली आहे. लैंगिकता म्हणजे फक्त शारीरिक आकर्षण नसून त्यात भावनिक (emotional intimacy), वैचारिक (intellectual attraction) आणि रोमँटिक आकर्षणाचाही समावेश असतो, हे फार कमी जणांना माहिती आहे.

मन:स्पंदने : मन चिंती ते…

आपल्याला बऱ्याचदा वाटतं की, आपण आपल्या वेळेस ज्या प्रकारे समस्यांवर मात केली, ते ऐकून आपल्या आजूबाजूची मंडळी प्रेरित (motivated) होतील; पण अशा बोलण्यामुळे इतर माणसं मोटिव्हेट होण्यापेक्षा त्यांच्या समस्या आपल्याशी शेअर करताना आढेवेढे घेऊ शकतात.

Image by Freepik

Dont worry be happy.jpg

मन:स्पंदने : डोन्ट वरी, बी हॅपी?

आपण आपल्या आयुष्यातील नकारात्मक गोष्टींना कितीही टाळायचं म्हटलं आणि एखादी घटना घडल्यावर झालं गेलं विसरून आयुष्यात पुढे काय करता येईल याचा विचार केला, तरीही आपल्याला या क्षणी जाणवणारं दु:ख, भीती किंवा चिंता काही क्षणार्धात कमी किंवा पूर्णपणे नाहीशी होत नाही.

Image by Freepik

मन:स्पंदने : तंत्रज्ञानाच्या महाजालात

माझी लेक सध्या सातवीत शिकते आहे. करोनाकाळात शिक्षण ऑनलाइन झाल्यामुळे तिला एक टॅबलेट घेऊन दिला. पण यंदा शाळा सुरू होऊन एक महिना होऊन गेला तरीही माझी मुलगी अजूनही पुस्तकांपेक्षा टॅबलेटवरच जास्त वेळ घालवते. आम्हा सगळय़ांकडेच ओटीटी प्लॅटफॉर्मच सबस्क्रिप्शन असल्यामुळे ती त्यावर तासनतास चित्रपट, नाहीतर कुठल्या तरी वेबसीरिज बघत बसते.

Digital addiction.jpg

Image by Freepik

Image by Freepik

मन:स्पंदने : गोळय़ांचा मामला

आपल्यापैकी अनेक जण बरं वाटत नसेल, तर आधी घरगुती उपाय करून पाहतात. हे उपायही कामी आले नाहीत, तर मेडिकलमधून सहज उपलब्ध असलेली औषधं (over the counter medicines) आणतात. अगदी त्याचाही काहीच उपयोग झाला नाही, तर शेवटी नाईलाजास्तव एखाद्या डॉक्टरकडे जातात. जर शारीरिक समस्यांसाठीच आपण डॉक्टरकडे जायला एवढे आढेवेढे घेतो, तर मानसिक समस्यांची काय बात?

मन:स्पंदने: स्वप्नांच्या पलीकडले

आपल्यापैकी कोणीही ‘मला माझ्या आयुष्यात ताण हवा आहे’, असं स्वत:हून सांगत नाही. खरं पाहता, आपल्या आजूबाजूच्या सिस्टीम्स हा ताण जाणते-अजाणतेपणी निर्माण करत असतात. बऱ्याच वेळेस पालक आणि इतर मोठी मंडळी, त्यांची अपूर्ण राहिलेली स्वप्नं त्यांच्या मुलांनी पूर्ण करावीत, ही अपेक्षा ठेवतात. याला vicarious living असंही म्हणतात.

Image by Freepik

मन:स्पंदने : दोघांत तिसरा

आपल्या नात्यात आधी खटके उडत नसले, तरी इतरांनी दिलेल्या सल्ल्यांमुळे अनेक जोडीदारांमध्ये मतभेद होऊ शकतात. क्वचित प्रसंगी राईचा पर्वत झाल्यामुळे लहानसहान गोष्टी ब्रेकअप किंवा घटस्फोटापर्यंतही जाऊ शकतात.

Image by Freepik

मन:स्पंदने : परदेशातील पिल्लं

घरात अगदी लाडाकोडात वाढलेला कबीर काही महिन्यांपूर्वीच अमेरिकेत उच्चशिक्षणासाठी गेला. त्याच्या घरातून परदेशी जाणारा तो पहिलाच होता. आपल्या जिवाभावाच्या माणसांपासून दूर राहून स्वत:चं एक वेगळं जग निर्माण करणं त्याला उत्साहित करत होतं, पण तितकंच आव्हानात्मकही वाटत होतं. सभोवताली इतर माणसं असली तरीही त्याला एकाकीपणा जाणवत होता. पण घरच्या मंडळींना टेन्शन नको म्हणून त्याने या साऱ्याचा थांगपत्ताही लागू दिला नाही.

Travel abroad.jpg

Image by Freepik

मन:स्पंदने : पॉलीॲमरीची दुनिया

एका नात्यात तीन व्यक्ती असणं ही कल्पनाच कदाचित तुमच्यासाठी नवी असेल. तुमच्या मनात अनेक प्रश्नंही असतील आणि आम्ही त्या प्रश्नांची आम्हाला जमतील तशी उत्तरं देण्याचा प्रयत्न करू.’’ सारंगच्या आईबाबांना नक्की काय बोलावं हे सुचेना!

Image by Freepik

मन:स्पंदने : जनरेशन गॅपचा ताप

आपण तरुणपणी भविष्यात काही गोष्टी करता याव्यात म्हणून चिंता करतो आणि आपली पन्नाशी-साठी जवळ आली की तरुणपणी घेतलेल्या किंवा न घेतलेल्या निर्णयाबद्दल विचार करत बसतो. आपण भले एका घरात कितीही काळ राहत असलो, तरी आपल्या आणि कुटुंबीयांच्या विचारांमध्ये तफावत कधी ना कधी आढळून येतेच.

generation gap.jpg

Image by iStock

मन:स्पंदने : लहानपण देगा देवा?

काही दिवसांपूर्वीच भारतात बालदिन साजरा केला गेला. जसजशी वर्ष सरत जात आहेत, तसतसं लहान मुलांचं विश्वही बदलत जातंय. आपल्याकडे डिजिटल डिव्हाइसेस नव्हते, तेव्हा आपलं आयुष्यही थोडं कमी गुंतागुंतीचं होतं. या गॅजेट्सपेक्षा आपण सभोवतालच्या माणसांकडे जरा अधिक लक्ष द्यायचो.

Image by Freepik

मन:स्पंदने : दास्तान - ए - शोक

आपण सगळेच जण आपल्या आयुष्यातील जवळच्या व्यक्तींना आणि प्राण्यांना कधी ना कधी गमावतो. मग त्यांचं निधन झालेलं असू देत किंवा एखाद्या कारणामुळे ते आपल्यापासून दुरावले गेले असू देत, त्यांची कमी आपल्याला केव्हा ना केव्हा जाणवतेच! पण आजकाल ते दुःख (grief) व्यक्त करावं की न करावं, केलं तर कसं व्यक्त करावं यावरही इतर लोक निर्बंध घालताना दिसतात.

Image by Freepik

Good bye.jpg

मन:स्पंदने : आदिओस आमिगोस

'अव्हेंजर्स'मध्ये काही वर्ष ब्लीप झाल्यासारखं आपल्या सगळ्यांचं आयुष्यही गेल्या दोन-अडीच वर्षाच्या पोकळीतून या 'न्यू नॉर्मल' फेजमध्ये आलं आहे. यामुळे निर्माण झालेल्या अभ्यासातील, कामातील आणि नात्यांतील निरनिराळ्या बदलांशी जुळवून घ्यायला बऱ्याच जणांना वेळ लागत आहे आणि ते साहजिकच आहे.

Image by Freepik

bottom of page